Peiden
- Ina historia da Mattias Caduff
Digibeta, 24min, CH 2002
vollständiger romanischer
Filmtext, Übersetzung von Leo Tuor
1. Introducziun
Miu tat vegn dad in pign vitget
dalla Lumnezia. Avon forsa tschien onns sto el esser emigraus, glemprem
toca Cuera, lu a S.Gagl. Avon chjeu neschi eis el morts.1
Miu bab ha mussau a mi mo ina
suletta gada il vitg, nua chel fageva da buob vacanzas da stad.
Darar raquintava el da: Peiden, clamra Grischun. Aschia senuma miu liug
dorigin, tenor il scret da naschientscha.
Avon cuort temps pér
hai jeu propi empriu denconuscher il vitg. El veva strusch aunc
dudisch olmas. Jeu hai vuliu emprender denconuscher tuttas, per
raquintar a Vus dad ellas.
2. Margretha Castelberg,
1. part
Entscheiver vi jeu cun Margretha,
la pli veglia habitonta da Peiden.
Ella fuva la suletta chera
aunc naschida el vitg.
Ed ellera parenza cun
mei: Miu urat sto esser stau siu basat.
Schegie che Margretha enconuscheva
strusch mei, ha ella tractau mei immediat sco in biadi.
Ella ha envidau mei a magliar.
Ei ha dau barsau piertg, truffels, bliuschas e salata, leutier vin.
Ella denton ha strusch magliau
ed ha buiu mo caffè. Jeu perencunter sun bunamein schluppaus!
Da giuvna ha Margretha luvrau
en differents hotels en cuschina. Quei hagi plaschiu fetg ad ella! Lu
ei luiara rutto. Ell ha stuiu turnar a Peiden, ei stada
ledia ed ha fatg in miez tschentaner il percasa da sia mumma e da ses
treis frars, tochen che tuts ein morts.
Sia pissiun fuva il teisser.
Denton ei restava strusch peda per quei.
3. Esterina Degiacomi
Lein cuntinuar cun Esterina,
la pli giuvna cussadenta dil vitg.
Pér dacuort ha ella
mussau il dies al marcau.
Ella lavura a Glion, sco psicologa
da scola.
Dasperas practichescha ella
in niev trening od lAmerica - cheu vid sesezza.
Detg cuortamein: Ella fa veseivlas
las undas dil tschurvi da ses clients, per che quels emprendien da seconcentrar
meglier - ni da durmir meglier.
À propos! Ins di e vesa:
En Lumnezia seruschna la plaunca mintgonn in toc viers la val, e
cun ella las casas. A Peiden han ins bu pli tema da quei.
"Cura chigl aquaduct
fuva puspei ruts sur il vitg, ei la bugliotta curdada ina notg giun plaun.
I ha dau ina pluntanada epi entschiet a sgurghigliar! Jeu hai pigliau
ina temuna e tertgau: Ed uss!?"
Quei schabegia buc ad ella,
schei va buc aua ella plaunca. Lu tratga ella:
A gie! Ussa stat la casa gia
99 onns! Ella vegn a tener tochen chjeu stoss ir egl asil!"
"Co filmasses Ti Tetezza?"
hai jeu dumandau.
"Jeu sesess zanua e mirass
entuorn. Halt relativamein lungurus. Aber jeu quetel quei tiptop!"
4. Jeu
Duront tut las jamnas ch
jeu hai passentau el vitg en intervals malregulars, habitavel jeu directamein
dasper la casa da Margretha.
Sco las biaras casas era quella
casa bu habitada. Era daditg mo pli casa da vacanzas: en in giena plein
glieud, e spèrt puspei vitta.
Mintgaton trapplavel jeu memez
cul patratg da prender a tscheins quella casa ni inautra, e da viver
cheu, perquei chei era bi cheu.
Mintgaton vevjeu denton
è lungurus ed eral surstaus, daco chei semigliava aschi cuort
als cussadents dil vitg, sco tuts schevan e turnavan a dir.
Duront che jeu eral en letg
cun ina grippa, perquei chjeu eral bu disaus cul freid, ha enzatgi
mess meila avon miu esch.
5. Martin Werder
Davos la casa, nua chjeu
habitavel, stat in clavau, che fuva vegnius midaus entuorn en in
habitaziun.
El auda a Martin, in agronom
studiau. El lavura a Winterthur el stab da divisiun dad in concern ed
ei responsabels pil marketing.
"Jeu lavurel quater tschun
dis ad jamna. Il venderdis vegn jeu si cheu. - E la dumengia stoss jeu
puspei engiu en biro, en rusna!"
A Turitg ha el ina secunda
habitaziun. La vera veta fa el aber a Peiden, en siu mund parallel.
Ad in Turitges che fa cheu
vacanzas raquenta Martin chel cultiveschi cheu in pastg. Con trumpaus
ei quel staus, cu el ha viu, chei setractava mo dad in pastg alpin.
El senumna fustigliun
ner-tgietschen, Schwarz-rot-schwingel.
Martin ha detg: "Jeu sviluppeschel
si cheu la semenza da basa PranSolas, il pli emprem pastg
ecotipic per zonas aultas chei staus sin fiera, in progress immens!"
Cun quei san ins verdinar bia
meglier pistas ed auters plazzals da construcziun ellas muntognas. Pertgei
ils pastgs da Martin ein plontinas da muntogna che signiveschan
ed ein bia pli robustas e bialas che las sorts chein sin fiera,
denton era pli caras.
El ha è inventau in
robot, il robo-trac.
Da quel sai jeu denton deplorablamein
bu è aunc raquintar a Vus.
6. Katharina Belser
Uss vess jeu bunamein emblidau
Katharina da Niedergösgen!
Il patrun-casa da pli baul
ha empermess ad ella: "Cheu stat bunamein negin pli, ins lai in lauter
en ruaus!" - Gia al telefon veva ella il battacor: "Hai, quei
sei!"
Katharina gudogna siu daviver
el vitg: Ella lavura sur sesezza a casa, cul tgau - e cugl internet. Surtut
pil biro federal per l egualitad da dunna ed um. Ella
translatescha e redegia rapports da studi e scriv è agens
concepts, actualmein sur dil tema violenza encunter dunnas.
Per ella ei denton stau pli
impurtont da mussar, tut tgei chella fa en jert, ch ella emprova
dil reminent da cultivar senza tissis. Per filmar ei quei oramai stau
pli sempel.
"Jeu sun bu da Peiden,
jeu stun mo cheu", han bunamein tuts dil vitg detg.
Katharina ha cumpletau: "Denton
sesentel jeu schon in tec da cheu."
Katharina ha empriu romontsch
dalla bialentschatta. Per ella ei quei stau logic.
"Igl ei denton grev dad
era tschintschar il lungatg. Ins stuess insister! Aber tuts san aschi
bein tudestg!"
Dapi cuort temps diregia ella
il chor mischedau da Peiden.
Biars dils commembers ein da
cheu, aber negin stat el vitg pli, deno Katharina.
7. Geli Capaul
Geli habitescha bu a Peiden.
Cheu stoi jeu esser precis! Denton quasi mintga fin dalla jamna vegn el
da Domat si cheu, silmeins la stad.
Per spass hai jeu numnau Geli
il cuitg zuppau. Detg denter nus: Peiden ei gia daditg bu pli ina vischnaunca
autonoma. Dapertut nua chei dat da far enzatgei, tschappa el en.
Mintgaton persuls, mintgaton cun Ignaz. Els numnan quei lavur cumina.
"...in pensum ch
jeu fetschel voluntariamein. Jeu fetschel bugen ei! Zatgi sto far ei!
- Jeu manegel, jeu fetschel bu quei gratis und franco. Jeu scrivel si
in tec las uras, quentel aber mai tuttas. Quei vegness bia mema car!"
Tgei dat ei da far? Igl unviern
better o neiv. La primavera schubergiar vias. La stad segar, controlla
da fontaunas e reservuars, è schubergiar canals e begls, per chil
vitg seruschni bu vinavon. Senza Geli ed Ignaz fuss Peiden bu schi picobello
schuber!
"Co miu futur vesa o?
- Sai bu, sai bu schjeu vegnel zacu a Peiden a star. Zacons onns
stoss jeu aunc luvrar. Schjeu ditgel uss, jeu vegnel e vegnel lu
tuttina bu, lu di la glieud: Quel ha toch detg chel vegni",
tema Geli.
8) Ignaz Derungs
Ignaz, oriunds da Vignogn,
habitescha ensemen cun sia mumma e cul signur plevon ell anteriura
casa da scola chel ha saviu cumprar bienmarcau.
Gia da mattatsch vuleva Ignaz
vegnir schoför da camiuns. La stad leva el allas tschun e mesa, e
carrescha a Glion.
"La lavur vegn dafertontier,
sul natel. Quei ei halt aschia! - Jeu sun adina puspei zanu auter,
savens ella Stussavgia. Ei emporta bu nua chjeu mon. Il principal
ei chi seigi lavur!"
"Il meglier vid la lavur
ei la collegialitad, quei tiptop! Tschei ston ins prender scoi vegn.
Jeu sun cuntents!"
Denter las tschun e mesa, e
las siat e mesa vegn Ignaz a casa.
Pia bu in di dad otg uras,
la stad sobiso bu.
Las seras ein cuortas! Allas
nov va Ignaz en cuca.
Duront ljamna va el mai
en sortida. Venderdis e sonda schon, schioc aber bu.
La sonda lavura Ignaz pella
casa, per exempel far lenna, ni pil vitg cun Geli sco nus savein.
"Vul Ti adina star cheu?"
hai jeu dumandau. "Gie. Jeu hai bien uonda cheu.
Star el marcau? Quei savess
jeu bu! Tgei vul far leu? Nuot!"
"Lu ei nies discuors finius
aschilunsch. Engraziel fetg", hai jeu detg.
"Mitschaus culla pial!"
ha Ignaz ris.
9) Maria Derungs
In luxus ha Peiden: Il president
da vischnaunca porta persunalmein lurna el vitg!
Ins votava gest sur dad in
lungatg inventaus resch niev: Rumantsch Grischun.
Er a radunonza da vischnaunca
va Maria adina. "Ti stoss ir, pertgei nus capin buca romontsch e
savein buca, tgei che marscha", dian ils vischins.
La mumma dad Ignaz era pli
baul ustiera giul Bogn da Peiden, spel Glogn. Sia ustria fuva enconuschenta
per esser serrada sulettamein in di ad onn. Lu schubergiava Maria
la casa da sum toca dem.
"Cuschinau hai jeu mezza.
La stad mava quei bein! Nus vevan schoférs dad Auas da Val e luvrers.
Ina carta da tratgas? Na, quei vevan nus bu. Aber ils hosps savevan giavischar.
Sche zatgi veva bu bugen zatgei, hai jeu fatg zatgei auter."
Cura che nus essan turnai dil
viadi cun Ignaz era ina candeila envidada tier Maria. Ueli, igl um da
camera, ha vuliu suflar giu ella. "Mo fai. Ussa essas Vus gie turnai
saunamein."
Maria ei la calustra da Peiden.
Ella schubregia la baselgia e lava las cozzas dils altars. Ella enquera
sezza las flurs e pren si lunfrenda. Plinavon dat ella dapi enzacons
onns cuost e loschi al signur plevon.
Jeu vegnel mai ad haver luvrau
ton sco ella.
10. Igl emprem duost
Lein far ina cuorta pausa -
e far fiasta!
Emprem duost
fan ins a Peiden senza oratur, ha Martin maniau satisfatgs.
Persuenter cun grilladas da
tuttas sorts!
A mi han surtut las ligiongias
franzosas gustau!
Cunzun ils hosps da vacanzas
eran vegni. E cun els finalmein è buobanaglia.
11) Walter & Ingeborg
Harry
Signur Harry e dunna Harry
ein bu stai alla fiasta dil vitg.
Els vivan en tgeua vischinonza
cun Maria:
Cu Maria ha da far cumissiuns,
meina signur Harry ella egl auto giu el marcau.
Ah gie! Jeu hai tut emblidau
da dir che buc in soli mied da transport public cursescha tras Peiden!
Ils Harrys - ed il signur plevon
- fuvan dil reminent ils sulets culs quals jeu eral bu per ti.
Dapi biars onns fan els cheu
serasontga: Viagiar, jert, legns en crusch, strusch televisiun, persuenter
aber leger massa! E mintgonn in viadi alla mar.
"Simplamein viver il di.
Nus vein gie peda! Nus munchentein nuot."
Signur Harry era pli baul inschignier
per tecnica da climatisaziun ed ei vegnius aschia pigl entir mund entuon.
"Quei (ei) stau in bi temps!" Els han schizun viviu inagada
a Hongkong. "Leu mass jeu immediat puspei. Hongkong fascinescha mei!
Ei ha leu plunas glieud sin via. Aber leu disturban ei buca mei",
han signur Harry e dunna Harry raquintau e ris.
"Nus vein mai che semeglia
liung. Nus vein adina da trafficar enzatgei.
Detg sinceramein: Nus vivin
da nies persei, aber nus sesentin vögeliwohl!"
Cura che nus stevan ensemen
sin baun, ha signur Harry fatg siper sia dunna: "Ina rosa denter
duas spinas!"
12) Roger & Andrea
Campéol
Cu jeu hai entupau Andrea e
Roger lemprema ga, han els detg: "Mais, nous ne sommes pas
des Suisses!" El vitg numnan ins els semplamein ils Franzos.
Andrea ha detg: "Cun tschunconta
sun jeu sedecidida: Uss entscheiva la veta! Miu um ei staus daccord.
Jeu hai calau da luvrar ed hai luvrau dapi lu aschi bia sco mai!
Sper Sedrun vevan nus in bein
cun 80 cauras, 50 nuorsas-mumma ed ina plantascha da farbuns!"
Els han anflau o: Tgi che vul
tener bein animals, sto patertgar scin animal.
La situaziun economica ei aber
vegnida schliatta. Roger ei turnaus anavos sin siu mistregn.
Plinavon hagi el bu supportau
dad ir culs tschuts ed anseuls tiel mazler.
"Glemprem hai jeu
cartiu chins sendisi vida tut. Mo igl ei vegniu mender onn
per onn. Nus vein survegniu carplina pervia da quei", ha Roger detg.
Aschia ein els dus vegni a
Peiden.
Dapi lu va Roger puspei a Favugn
en fabrica. In pur, in miez, seigi el malgrat tut restaus.
"E ti eis pumpier! La
vischnaunca ha supplicau tei da far", cumpletescha Andrea.
Els dattan als animals restai
il paun da misericordia: "Jeu sperel mo che tuts seigien morts cu
jeu mierel."
Lur quasi suletta construcziun
per Romontsch senumna: "Nus temin buca la lavur!"
13) Sur Benedetg Chistell
Segiramein enconuschan biars
da Vus Sur Chistell da Falera. Dapi vetas da glieud eis el plevon en Surselva.
El ei staus sin pervenda a Sumvitg, Sursaissa, Surcuolm, Flem, Trin, Vella,
Vignogn - e dapi 1977 era a Peiden. Sta stat el aber pér dapi 3
onns cheu.
"Cura che jeu level, fetsch
jeu igl emprem la sontga messa, mintga di.
Ufficialmein denton mo treis
gadas ad jamna. Lu vegn la glieud", di il plevon.
"Cheu ei il clima migeivels,
la baselgia biala e damaneivel! - Aber ins sto ver quitau, chins
vegni buca solitaris. La biara glieud cheu ha strusch contact culla baselgia.
Ins sa bu pli visitar ella e tschintschar sco pli baul. - Denton tuts
ein endretg ed amicabels."
"Schins va a Glion,
stuess ins ver cumpignia, denton il bia ei leu nuot. Jeu savess ir mintgjamna
zanua, a Nossadunnaun per exempel. Aber era leu eins persuls. Aschia vala
ei buca la peina chins mondi naven."
"Ei la solitariadad ..."
"Bu malcuntentientscha!
Gliez bu!" interrumpa el mei.
"Ei la solitariadad buca
oramai zatgei caracteristic pils da Peiden?"
"Ils auters ein en dus.
Els ein buca persuls. Aber mintgin ei cheu in vitg per sesez."
14) Margretha Castelberg,
2. part
Lein turnar allentschatta:
Strusch che nus vevan entschiet
a filmar ei Margretha morta.
Siu davos unviern el vitg sto
esser staus nauschs! Tut persula en casa temeva ella las grevadetgnas
dalla vegliadetgna.
"Con bi, sche Ti fusses
staus cheu", ha ella detg a mi.
nach oben
|